แนวโน้มด้านสิ่งแวดล้อม (Environmental)

การตระหนักถึงความสำคัญของปัญหาสิ่งแวดล้อม

คือการตระหนักถึงความสำคัญของธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม รวมถึงตื่นตัวต่อปัญหาด้านสิ่งแวดล้อมที่โลกกำลังเผชิญ ซึ่งความตื่นตัวและตระหนักรู้นี้จะนำไปสู่ความต้องการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและการแก้ปัญหาเพื่ออนุรักษ์ธรรมชาติอย่างยั่งยืน 

แนวโน้มในอนาคต 

▪ มีความตระหนักและใส่ใจปัญหาสิ่งแวดล้อมมากขึ้นเรื่อย ๆ คนกว่า 77% จากกลุ่มตัวอย่าง 189,996 คนจากทั่วโลกกังวลถึงปัญหาสิ่งแวดล้อม (Lampert, 2019) นอกจากนี้ จากการสำรวจยังพบว่า กว่า 60% ของผู้บริโภคยอมจ่ายเงินเพิ่มเพื่อซื้อสินค้าที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม (Klein et al., 2017
▪ ข่าวปัญหาโลกร้อนและปัญหาสิ่งแวดล้อมต่าง ๆ ยังได้รับการนำเสนอผ่านสื่ออย่างต่อเนื่อง ประกอบกับสถานการณ์ปัญหาที่แย่ลง นอกจากนี้การออกมารณรงค์อนุรักษ์สิ่งแวดล้อมก็ยังเป็นกระแสทั้งในสื่อกระแสหลักและโซเชียลมีเดีย คนทั่วโลกโดยเฉพาะคนหนุ่มสาวต่างมีความรู้สึกร่วมไปกับปัญหาสิ่งแวดล้อม (Dufva, 2020) จึงสามารถคาดได้ว่า ความตื่นตัวด้านสิ่งแวดล้อมจะเป็นกระแสต่อไปอีกหลายปี

ผลกระทบต่อประเทศไทย  

▪ มีการผลิตสินค้าและนวัตกรรมใหม่ ๆ เพื่อแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อมและยึดตามหลักจริยธรรม เช่น Fairphone โทรศัพท์มือถือที่ผลิตโดยไม่ใช้แร่ธาตุที่มาจากเหมืองแร่ในพื้นที่ ๆ มีปัญหาการใช้แรงงานผิดกฎหมาย
▪ ผู้บริโภคมีความใส่ใจในการตรวจสอบว่าคุณภาพ ที่มาและขั้นตอนการผลิตสินค้ามากขึ้น (เจาะเทรนด์โลก 2021 : Reform This Moment, 2563, p. 286-287)
▪ พลังงานสะอาด, สิ่งก่อสร้างที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม (green building), ผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมจะหาได้ง่ายขึ้นเพราะผู้ผลิตจะตอบสนองต่ออุปสงค์จากลูกค้า
▪ ภาคธุรกิจอาจจะใช้เทคนิคการฟอกเขียว (Green washing) ซึ่งคือการใช้กระแสความตระหนักด้านสิ่งแวดล้อมมาเป็นจุดขายของผลิตภัณฑ์โดยที่ผลิตภัณฑ์นั้นไม่ได้เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมหรือผ่านกระบวนการผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมจริง
▪ หน่วยงานรัฐด้านการศึกษาจะ/ต้องสานต่อกระแสความตื่นตัวด้านสิ่งแวดล้อมนี้ผ่านการศึกษาให้แก่เด็กและเยาวชนต่อไป เพื่อให้คนรุ่นใหม่ในอนาคตมีจิตสำนึกด้านสิ่งแวดล้อม
▪ แนวคิดและมุมมองที่ผู้คนมีต่อธรรมชาติเปลี่ยนไปและจะมีการถ่ายทอดแนวคิดนี้จากรุ่นสู่รุ่น

ความเสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติ

ความเสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติเกิดจากคือการที่ทรัพยากรธรรมชาติลดน้อยถอยลงและ/หรือเสื่อมคุณภาพลง ซึ่งความเสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติเกิดขึ้นจากหลายสาเหตุ เช่นการบริโภคและใช้ทรัพยากรธรรมชาติเกินความจำเป็นของมนุษย์ มลพิษจากกิจกรรมต่าง ๆ ของมนุษย์ที่ทำให้เกิดการปล่อยของเสียเข้าไปปนเปื้อนในบรรยากาศ พื้นดินและในน้ำ (Pollution, 2011) การเสื่อมโทรมของธรรมชาติยังนำไปสู่การขาดแคลนทรัพยากรที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิตของมนุษย์อีกด้วย โดยทรัพยากรสำคัญ 3 อย่างที่มนุษย์จะขาดแคลนคือ พลังงาน, น้ำและอาหาร (Klein et al., 2017) (Born & Krys, 2020) 

แนวโน้มในอนาคต 

▪ ทรัพยากรธรรมชาติมีแนวโน้มจะเสื่อมโทรมลงเรื่อย ๆ จากการเพิ่มขึ้นของประชากรโลกและการขยายตัวของเศรษฐกิจโลกซึ่งทำให้เกิดการผลิตและการบริโภคจำนวนมหาศาล
▪ มลพิษจะเป็นหนึ่งในสาเหตุหลักที่ทำให้ทรัพยากรธรรมชาติเสื่อมโทรม ซึ่งจะเป็นปัญหาระดับนานาชาติที่ทุกประเทศต้องร่วมกันแก้ไข
▪ มลพิษทางน้ำจากขยะและสารพิษ เช่น ไนโตรเจนและฟอสฟอรัสกำลังเป็นปัญหาใหญ่ ทำให้เกิดโรคต่าง ๆ และภาวะขาดแคลนน้ำ โดยคาดว่าภายในปี 2050 มลพิษทางน้ำจะเป็นสาเหตุหลักในการตายของประชากรโลก เมื่อเทียบกับมลพิษชนิดอื่น ๆ (Study: Water Pollution Will Cause Most Victims in Future Global Hotspots, 2018)
▪ ความเสื่อมโทรมของทรัพยากรยังนำไปสู่การขาดแคลนทรัพยากร โดยปัญหาสำคัญคือการขาดแคลนทรัพยากรน้ำ ซึ่งคาดว่าภายใน 2050 ประชากรโลกกว่าครึ่งจะอยู่ในพื้นที่ขาดน้ำ (water stress area) น้ำจะกลายเป็นทรัพยากรที่ทุกฝ่ายต้องแย่งกัน เพราะน้ำไม่ได้ใช้แค่การบริโภคเท่านั้น แต่ยังต้องใช้เพื่อการประปา ไฟฟ้า การเกษตรและอุตสาหกรรม (Krys, 2018)

ผลกระทบต่อประเทศไทย  

▪ สภาพแวดล้อมของไทยเสื่อมโทรมเพราะไม่มีการเข้ามาแก้ปัญหาอย่างจริงจัง จนอาจส่งผลกระทบถึงอุตสาหกรรมท่องเที่ยวและภาคการเกษตรซึ่งเป็นหนึ่งในหน่วยการผลิตหลักของเศรษฐกิจไทย
▪ ประชากรซึ่งเป็นแรงงานในภาคการเกษตรและการท่องเที่ยวเกิดความไม่มั่นคงทางการเงินและในชีวิตจากความเสี่ยงในการตกงานหรือการที่รายได้ลดลง
▪ รัฐจะถูกกดดันจากสถานการณ์และการเรียกร้องของประชาชนให้มีการออกกฎหมายสิ่งแวดล้อมอย่างเฉพาะเจาะจง เช่น ในประเทศไทยที่ตอนนี้กำลังมีการผลักดันเสนอร่างพ.ร.บ.กำกับดูแลการจัดการอากาศสะอาดเพื่อสุขภาพแบบบูรณาการ พ.ศ. …. เพื่อจัดการปัญหามลพิษทางอากาศโดยเฉพาะฝุ่น PM. 2.5 โดยเฉพาะ ซึ่งมีถึงสี่ร่างทั้งจากส.ส. ประชาชนและ NGO
▪ รัฐบาลไทยอาจได้รับผลกระทบและเผชิญความยากลำบากในการออกนโยบายต่างประเทศอันเป็นผลมาจากเกิดการแข่งขันและความขัดแย้งระหว่างประเทศเพื่อแย่งชิงทรัพยากรกัน เช่นในกรณีทะเลจีนใต้ หรือการพยายามครอบครองกรรมสิทธิ์อาณาเขตขั้วโลกเหนือของประเทศรัสเซีย แคนาดา เดนมาร์กและสหรัฐอเมริกา (Krys, 2018)

พลังงานสีเขียว (Green Energy)

พลังงานสีเขียว (Green Energy) หรือพลังงานสะอาด คือพลังงานหรือแหล่งที่มาของพลังงาน ซึ่งมาจากวัตถุดิบที่ไม่ใช่เชื้อเพลิงฟอสซิล (ณิชชา บูรณสิงห์, n.d.) หรืออาจจะเรียกได้ว่า ‘พลังงานหมุนเวียน’ เพราะนำมาจากแหล่งพลังงานที่สามารถหมุนเวียนกลับมาใช้ใหม่ได้ เช่น พลังงานลม แสงอาทิตย์ น้ำ (อัจฉริยา สุริยะวงค์. 2556) การนำพลังงานสีเขียวมาใช้เป็นผลมาจากปัญหาสิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรมและสภาวะโลกร้อน เป็นทางแก้ปัญหาเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable development) ลดการใช้พลังงานฟอสซิลและลดการปล่อยแก๊สคาร์บอน บริหารให้การเกิดขยะเป็นศูนย์และลดการใช้พลังงาน 

แนวโน้มในอนาคต 

▪ พลังงานสะอาดและการแก้ปัญหาโลกร้อนเป็นหนึ่งใน 2030 SDGs (เป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน) ของ UN ที่ทุกประเทศสมาชิกมุ่งผลักดันทำให้ได้ภายในอีก 10 ปี
▪ ทั้งยุโรปและเอเชียในตอนนี้ต่างมีศักยภาพในการนำพลังงานสะอาดมาใช้ คาดว่าภายในปี 2023 โซล่าเซลล์ (PV) ลม และพลังงานน้ำจะสามารถผลิตไฟฟ้า ได้ประมาณ 70% ของการผลิตไฟฟ้าทั่วโลก (Seckin Salvarli & Salvarli, 2020)
▪ สำหรับประเทศไทยเริ่มมีนโยบายส่งเสริมการใช้พลังงานทดแทนในประเทศมากขึ้น โดยปัจจุบันพบว่าไทยมีอัตราการใช้พลังงานทดแทน (เช่น พลังงานแสงอาทิตย์ พลังงานน้ำ พลังงานจากขยะ ก๊าซชีวภาพ) เพิ่มขึ้นด้วยอัตราร้อยละ 10 ต่อปี และมีแผนพัฒนาพลังงานทดแทนและพลังงานทางเลือกเพิ่มสัดส่วนการใช้พลังงานทดแทนและพลังงานทางเลือกในรูปของพลังงานไฟฟ้า ความร้อน และเชื้อเพลิงชีวภาพ ต่อการใช้พลังงานขั้นสุดท้ายที่ร้อยละ 30 ในปี 2037 (กระทรวงพลังงาน, 2563)

ผลกระทบต่อประเทศไทย  

▪ เกิดการลงทุนด้านพลังงานสะอาด มีการผลิตสินค้าและบริการ เช่น รถยนต์ไฟฟ้า การเปลี่ยนขยะเป็นพลังงานไฟฟ้า
▪ การปรับเปลี่ยนมาใช้พลังงานสะอาดและอุตสาหกรรมด้านพลังงานสะอาดที่กำลังขยายตัวจะทำให้เกิดตำแหน่งงานใหม่ ๆ จำนวนมาก ตัวอย่างคือ ประเทศออสเตรเลียคาดว่าจะมีงานเพิ่มขึ้นกว่า 100,000 ตำแหน่งจากการขยายตัวของอุตสาหกรรมพลังงานสะอาด (5 Ways Renewable Energy Is Set to Change Your Future, 2020)
▪ ประชาชนมีโอกาสในการพัฒนาคุณภาพชีวิตจากโอกาสในการเข้าถึงงานที่เพิ่มมากขึ้น ดังที่กล่าวถึงไปในภาคธุรกิจว่าอุตสาหกรรมพลังงานสะอาดจะให้เกิดการสร้างงานและตำแหน่งงานใหม่มากขึ้น (Kumar, 2020)
▪ แต่ภาคธุรกิจอาจไม่สามารถแบกรับต้นทุนที่สูงขึ้นจากการใช้พลังงานสะอาดและปรับเปลี่ยนธุรกิจให้เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม เช่น ต้นทุนที่เพิ่มขึ้นจากการก่อสร้าง/ปรับปรุงอาคารให้ใช้พลังงานสะอาดได้ ลงทุนรวมถึงไม่มีการผลักดันและสนับสนุนจากรัฐ
▪ ภาครัฐบาลต้องวางแผนนโยบายระดับชาติเพื่อผลักดันให้ทุกภาคส่วนไม่ว่าจะเป็นภาคธุรกิจ รัฐและประชาชนสามารถปรับเปลี่ยนมาใช้พลังงานสะอาดแทนที่พลังงานฟอสซิล

 

สภาวะโลกร้อน

ปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเนื่องจากโลกไม่สามารถระบายความร้อนที่ได้รับจากรังสีดวงอาทิตย์ออกไปได้อย่างปกติ เกิดจากการสะสมของก๊าซเรือนกระจก (Greenhouse Gas) เช่น คาร์บอนไดอ็อกไซต์ (CO2), CFCs ในชั้นบรรยากาศมากกว่าปกติจึงทำให้ชั้นบรรยากาศโลกกักเก็บพลังงานความร้อนเพิ่มสูงขึ้น จึงทำให้อุณหภูมิเฉลี่ยของโลกสูงขึ้น (Shaftel, 2021) และทำให้สภาพอากาศของโลกเปลี่ยนแปลงไป (การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ คืออะไร ?, n.d.) 

แนวโน้มในอนาคต 

▪ ประชาคมโลกต่างเห็นถึงความสำคัญและเร่งด่วนของปัญหานี้ ใน 2030 SDGs (เป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน) ข้อที่ 13 ได้ตั้งให้ปัญหาการเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศเป็นเรื่องที่ต้องแก้ไขและกว่า 195 ประเทศได้ลงนามใน Paris Agreement เพื่อแก้ปัญหานี้ ประเทศใหญ่อย่างจีนก็มีเป้าหมายลดการปล่อย CO2 ให้เหลือศูนย์ภายปี 2603
▪ บ่งชี้ว่าสภาวะโลกร้อนเป็นปัญหาใหญ่ในระดับโลกที่ทุกประเทศเร่งแก้ไขและมีแนวโน้มว่า การร่วมมือของนานาชาติอาจส่งให้สภาวะโลกร้อนบรรเทาความรุนแรงลง
▪ แต่ข้อมูลก็ได้บ่งชี้ว่าสถานการณ์ยังไม่มีการเปลี่ยนไปในทางดี โดยปี 2020 ก็ยังเป็นปีที่อุณหภูมิสูงที่สุดนับตั้งแต่ปีค.ศ. 1880 (Brown, 2021) แม้ว่า COVID19 จะทำให้การปล่อยแก๊ส CO2 ลดลงถึง 7% ก็ตาม

ผลกระทบต่อประเทศไทย  

▪ ในระยะยาวอาจทำให้เกิดเหตุการณ์น้ำท่วมถาวรในพื้นที่บริเวณชายฝั่งและที่ราบลุ่ม ทำให้เมืองท่าสำคัญๆเสียหายและอาจจะต้องมีการอพยพย้ายถิ่นครั้งใหญ่ มีการคาดการณ์ว่าภายในปี 2050 จะมีประชากรโลกกว่า 143 ล้านคนต้องอพยพย้ายถิ่นจากการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ (Podesta, 2019) ซึ่งประเทศไทยเองก็อยู่ในพื้นที่ ๆ ได้รับผลกระทบเช่นกัน โดยเฉพาะจังหวัดในพื้นที่ราบลุ่มชายฝั่งอย่างกรุงเทพและจังหวัดในภาคกลาง
▪ นำไปสู่การขาดแคลนทรัพยากรอาหาร เพราะผลผลิตการเกษตรเสียหายและลดลงรวมถึงพื้นที่ในการเพราะปลูกเสียหายจากสภาพอากาศที่แปรปรวน ในประเทศไทย TDRI ได้วิจัยว่าภาวะฝนแล้งในประเทศไทยนั้นสัมพันธ์กับค่าความผิดปกติของผลผลิตเกษตร (Yield Anomaly) และพบว่า เมื่อไรที่มีภาวะฝนแล้ง ผลผลิตเกษตรที่สำคัญของไทยและเอเชียโดยเฉพาะข้าวโพดจะลดลงมากที่สุด รองลงมาคือ อ้อยและข้าว (พัวพงศกรและคณะ, 2015)
▪ เกษตรกรไทยจะเผชิญความเสียหายต่อวิถีชีวิต การเงินและถิ่นที่อยู่
▪ ประชากรในประเทศจะประสบปัญหาความมั่นคงทางอาหารและอาหารราคาแพง
▪ มีการผลักดันอุตสาหกรรมรถยนต์ไฟฟ้า (EV) เพื่อแก้ปัญหาการปล่อยแก๊ส CO2 สาเหตุหนึ่งของสภาวะโลกร้อน